Bilgi Kavramı
Sözlük anlamı ile bilgi insan aklının erebileceği olgu, gerçek ve ilkeler bütünü; öğrenme, araştırma veya gözlem yolu ile elde edilen gerçek; insan zekâsının çalışması sonucu ortaya çıkan düşünce ürünü gibi anlamlar taşımaktadır. Verinin bilgiye ve üst bilgiye dönüştürülmesi beşeri bilişsel çaba gerektirir ve bunun sonunda veriler anlamlı bütünlük oluşturacak biçimde algılanır.
Bilgi Kaynaklarına İlişkin Sınıflama
-Birincil Kaynaklar,
-İkincil Kaynaklar,
-Üçüncül Kaynaklar,
Bilgi Kaynakları
Kongre,
Sempozyum, Konferans ve Seminerler, Kitaplar, Bilimsel Dergiler, Gazeteler ve
Diğer Sürekli Yayınlar, Başvuru (Referans) Kaynakları, Sesli ve Görüntülü
Kaynaklar, İnternet vs.
Araştırma İçin Gerekli Bilgi Türlerinin Belirlenmesi
Araştırmacı ihtiyaç duyduğu bilgileri yazılı, görsel
veya işitsel kaynaklardan temin eder ve bu bilgilere göre araştırmasına yön
verir. Bir araştırmada hangi bilgilere ihtiyaç duyulduğu; araştırmanın
konusuna, amacına, problemin özelliğine, araştırma modeline, araştırmanın
kapsamına, sınırlılıklarına ve varsayımlarına, evrenin büyüklüğüne, araştırmada
yer alan değişkenlere, hipotezlere ve bunları test etme tekniklerine bağlı
olarak değişecektir.
Literatür Taraması
Literatür taraması sayesinde araştırmacı mevcut çalışmaları analiz ederek kendi çalışmasına nasıl bir yön vereceğine ve çalışmasında nasıl bir yaklaşım benimseyeceğine karar verir.
Bilgi Kaynaklarına İlişkin Temel Sınıflama
İncelenen konuya bağlı olarak insanlar, belgeler,
canlı ve cansız varlıklar birer bilgi kaynağı görevi görebilir. Birincil
kaynak, kişinin bir olaya doğrudan katılması veya olayı gözlemlemesi sonucu
edinilen yazılı veya sözlü bilgileri içeren bilgi kaynaklarıdır. İkincil
kaynak, olaylar hakkında ikinci el bilgiler sunar. Herhangi bir amaçla,
başka kişi veya kurumlar tarafından toplanan verilerin oluşturduğu kaynaklara
ikincil kaynak denir. Üçüncül kaynaklara ise arama araçları (motorları)
da denir ve bunlar birincil ve ikincil kaynakları yerleştirmeye yardımcı olmak
ya da bir konuyu tanıtmak için tasarlanmıştır.
İkincil kaynaklardan veri almanın
yararları aşağıda sıralanmıştır:
· Zaman
ve maliyet tasarrufu: Araştırmacılar ikincil veriler sayesinde tek
başlarına elde edemeyecekleri bilgilere ulaşabilirler. Ayrıca bilgi toplama
faaliyetini kendilerinin yapması durumunda gerekecek kaynakların çok küçük bir
oranına denk gelen bir maliyetle kaliteli bilgiye erişme imkânı bulurlar.
· Yüksek
kalitede bilgiye ulaşma imkânı: İkincil veri kaynağı olarak sıklıkla
kullanılan çeşitli veri setleri, özellikle de kamu kuruluşları tarafından
düzenli aralıklarla yayınlanan raporlar, oldukça iyi tasarlanmış ve yürütülmüş
bir araştırma süreci sonunda toplanan bilgiler sunmaktadır
· Boylamsal
veri analizi yapma fırsatı: Belli bir konuyla ilgili zaman içinde en az iki
kere bilgi toplanması sayesinde trend analizi vb. uygulamaları gerçekleştirmek
mümkün olmaktadır.
· Verilerin
analizi için daha fazla zaman kalması: Araştırmacı ikincil verilerden
yararlandığında, kendisi veri toplama faaliyetini yürütmeyip yalnızca elde
ettiği verileri anlamak ve istediği formata uygun hale getirmek için veri seti
üzerinde bazı uygulamalar yapacaktır. Böylece veri toplamak için harcayacağı
zamanı verilerin analizine ayırabilmesi mümkün olmaktadır.
İkincil verilerden yararlanmanın üstünlükleri olduğu kadar birtakım sınırlılıkları da vardır. Başlıca sınırlılıklar şunlardır:
· Verilere
aşina olmamak: Araştırmacı verilerini kendisi topladığında verinin
yapısını, özelliklerini ve değişkenleri çok iyi öğrenmektedir. Oysa hazır
verilerden yararlanan araştırmacının, bu konuda bilgi sahibi olması, verilerini
genel itibariyle tanıyabilmesi için bir süre veri seti üzerinde inceleme
yapması gerekir.
· Verilerin
karmaşıklığı: Bazı büyük veri setlerinde hem çok sayıda değişken hem de
cevaplayıcı yer aldığından bu tür kapsamlı verilerin yönetilmesinde araştırmacı
zorluklar yaşayabilir.
· Veri
kalitesini kontrol imkânının olmaması: İkincil veri kaynaklarının tümü
kaliteli veri sunmadığı gibi bazen de araştırmacı yararlandığı ikincil verinin
kalitesini kontrol imkânına sahip olmayabilir
İkincil verilerin sahip olduğu sınırlılıkları ortadan kaldırmak ve bu tür verilerden uygun şekilde yararlanabilmek için araştırmacının cevaplaması gereken birtakım sorular vardır.
Bunları aşağıdaki başlıklar altında toplayabiliriz:
·
Çalışmanın amacı nedir? İkincil verilerin alındığı araştırmanın amacının net
olması, bilimsel bir yaklaşımla hazırlanmış olması gerekir.
·
Verileri kimler toplamıştır? İkincil verileri yayınlayan kurumların teknik
imkânlarının ve araştırma verilerinin toplanmasında görev alan uzmanların
araştırma yürütme konusundaki yeterliliğinin değerlendirilmesi gerekir.
·
Veriler nasıl elde edilmiştir? İkincil verilerin toplanmasında kullanılan
yöntem, ana kütle ve örneklem büyüklüğü vb. konuların sorgulanması, öğrenilmesi
ve değerlendirilmesi gerekir.
· Veriler başka kaynaklardaki bilgilerle örtüşüyor mu? İkincil verilerin doğruluğunu denetlemek için bu verilerin başka kaynaklardaki bilgilerle tutarlı olup olmadığı incelenebilir.
Bilgi Kaynakları
Kitaplar
Kitaplardaki
bilgiler pek çok konu başlığını belli bir düzen ve erişim kolaylığı içinde
okuyucuya sunar. Araştırmacının mümkün olduğunca bir kitabın en son baskısını
temin etmesi, daha güncel bilgilere ulaşması için gereklidir.
Bilimsel Dergiler
Bilimsel
dergiler, belli bir konuyu incelemek isteyenlerin başvurduğu temel kaynaklardan
biridir. Bunların birçoğu basılı formatta olmasına rağmen, günümüzde giderek
daha fazla sayıda bilimsel dergi internet aracılığıyla elektronik formatta
yayınlanmaktadır.
Gazeteler ve Diğer Sürekli Yayınlar (Periyodik Yayınlar)
Bu tür yayınların süreklilik özelliği
sayesinde toplumsal olayların nasıl algılandığını, yorumlandığını, bunlara
zaman içinde ne tür anlamlar yüklendiğini ve bu anlamlarda nasıl değişimler
olduğunu anlamak mümkün olmaktadır.
Kongre, Sempozyum, Konferans ve Seminerler
Bu
etkinliklerdeki konuşmalar ve çalışmalar genelde basılı ya da elektronik olarak
kaydedilmekte, konuyla ilgilenen araştırmacılar için önemli birer bilgi kaynağı
görevi görmektedir.
Başvuru (Referans) Kaynakları
Ansiklopediler,
sözlükler, yıllıklar (almanaklar), istatistiki raporlar, biyografiler ve
tarihçeler başlıca başvuru kaynaklarını oluşturur. İstatistiki raporlar belli
bir konuya odaklanarak o konuyla ilişkili verileri bir bütünlük içerisinde ele
alan, analiz eden ve sonuçları raporlayan belgelerdir. İstatistiki raporlardan
yararlanırken dikkate alınması gereken temel nokta, bu raporların hangi amaçla
hazırlandığını iyi bilmek ve araştırmamız için gerekli olan bilgileri bu
raporlardan uygun şekilde çekip alabilmektedir.
Sesli ve Görüntülü Kaynaklar
Bilgisayara
ve internet bağlantısına sahip herkes aynı bilgilere ulaşabilmekte ve zengin
bir bilgi kaynağına düşük bir maliyetle sahip olmaktadır.
İnternet
İnternet
kullanıcılarının güvenilirlik konusuna yeterince dikkat etmemesi, doğruluğu
kanıtlanmayan verilerin sağlam (güvenilir ve geçerli) bir bilgi gibi kabul
edilmesine, değerlendirilmesine, analiz edilip yorumlanmasına sebep olmaktadır.
Arama Motorlarının İnternetteki Rolü
Arama motorları girilen anahtar sözcük veya cümleyi alarak, aranan sözcükleri
içeren web sitelerinin bir listesini sunan özel programlardır. Çeşitli arama
motorları kullanılsa bile bunların web sitelerinin yalnızca belli bir kısmına
erişme fırsatı sunduğunu göz önünde bulundurmak gerekir.
İnternet bir bilgi kaynağı olarak
kullanılırken dikkat edilmesi gereken noktalar şunlardır:
· Araştırma yaptığınız konu ile ilgili web sitelerini ararken birden fazla arama motorunu kullanmak daha iyi sonuç verecektir; çünkü herhangi bir arama motoru internetin yalnızca belli oranını göstermektedir.
· Arama sürecinde kullandığınız anahtar kelimelerin araştırma konunuza uygunluğu ve konuyu ifade etme yeterliği, web sitelerinde yapacağınız aramanın başarısını belirleyen çok önemli bir faktördür. Araştırmacı sabırlı bir şekilde, konuya uygun, mümkün olduğu kadar fazla anahtar kelime ile aramasını gerçekleştirmelidir.
· Araştırmacı web sitelerinin dinamik yapılar olduğunun, bazıları ortadan kalkarken bir yandan da yeni internet sitelerinin oluşturulduğunun farkında olmalıdır.
· Web siteleri sürekli değişmektedir. Bu sebeple araştırmacı mümkün olduğu kadar güncel bilgilerden yararlanmaya çalışmalıdır. Bu sitelerin sağladığı güncellik bir zorluğu da beraberinde getirmektedir: Web sitesinde yer alan bilgilerin sürekli değişmesi, yani eski bilgilerin kaldırılarak yerine yenilerinin konması, önceden ulaşılan bir bilgiye artık ulaşamamaya sebep olmaktadır. Araştırmacı böyle bir durumla karşılaşmamak için internetten ulaştığı bilgileri erişim tarihiyle birlikte kaydedip saklamalıdır.
· Çeşitli arama
motorları kullanılsa bile bunların web sitelerinin yalnızca belli bir kısmına
erişme fırsatı sunduğunu göz önünde bulundurmak gerekir.