Güdülenme
Davranışın gerçekleştirilmesinde ve davranışın gerçekleşme düzeyinde etkili olan faktörlerden olan “güdülenme- motivasyon” kavramı temel olarak bireyi davranışa yönlendiren, davranışın şiddetini belirleyen ve davranışın sürdürülmesini sağlayan güç olarak betimlenmektedir. Motivasyonun, bireyin yaşamında ve başarıyla ilişkili tüm alanlarda (örneğin; akademik, iş, spor) önemli olduğu; güdülenmenin öğrenme, performans ve başarı üzerinde rol oynadığı bilinmektedir.
Güdülenmeyi Anlamak
Güdülenme bireylerin farklı durumlarda ortaya koydukları davranışları ve gösterdikleri çabayı açıklamak üzere başvurulan karmaşık ve çok yönlü psikolojik bir yapıdır. Güdülenmenin temelinde yer alan ihtiyaç (gereksinme), dürtü ve güdü vardır.
Psikolojik veya fizyolojik dengenin bozulması sonucu
ortaya çıkan ihtiyaçlar birincil ihtiyaçlar (fizyolojik) ve ikincil
ihtiyaçlar (sosyal, duygusal, psikolojik ihtiyaçlar gibi) olmak üzere iki
grupta incelenmektedir. İnsanın varlığını sürdürebilmesi için bu ihtiyaçların
giderilmesi zorunludur. İhtiyaçlar, güdülenmenin temelini oluşturur ve insan
davranışlarına yön verir.
Güdü, İngilizce karşılığı “motive”
olan kavram Latince kökenli “movere” sözcüğünden türetilmiş ve hareket
etmek anlamında kullanılmaktadır. Dolayısıyla güdüler, organizmayı harekete
geçirici, hareketi devam ettirici ve olumlu yönlendiricidir.
Güdülenme Süreci ve İşlevi
İnsan davranışlarını etkileyen pek çok faktörden söz edilmekte, ancak davranışın yönünü, şiddetini, kararlılığını belirleyen en önemli faktör olarak motivasyon yani güdülenme üzerinde durulmaktadır. Güdülenme kavramının tanımlanmasında üç önemli kriter söz konusudur. Bunlar;
• Organizmayı belli bir davranışta bulunmaya zorlayan güç,
• Ortaya çıkan davranışın belli bir yönde ilerlemesini sağlayan güç,
• Ortaya çıkan
davranışın sürdürülmesini ve devamlılığını sağlayan güçtür.
Güdülenme Süreci
Güdülenme süreci ihtiyaçların ortaya çıkması ile başlar. Bireyin davranışa güdülenebilmesi için öncelikle fizyolojik (yeme, içme, uyku) ve psikolojik (saygınlık kazanma, beğenilme vb.) ihtiyaçlarının eksikliğinin hissedilmesi gerekir. Güdülenme; ihtiyaç, uyarılma, davranış ve tatmin şeklinde olur. İnsanların istek, arzu, ihtiyaç, kişilik, tutum, ve duygu durumları birbirinden farklı olduğundan her bireyi aynı şekilde güdüleyebilmek mümkün değildir.
Güdülenmenin İşlevi
Güdülenmenin dört önemli işlevinden söz etmek gerekmektedir. Bunlar;
• Organizmayı harekete geçirmek yani bireyin davranışını başlatmak,
• Bireyin davranışına yön vermek, diğer bir ifade ile bireyin amaçları ile davranışları arasında bağ kurmak,
• Bireyin ortaya koyduğu davranışın şiddetini, yani göstereceği çabanın yoğunluğunu belirlemek,
• Bireyin amaca yönelik olarak başlatmış olduğu
davranışların devamlılığını sağlamak.
Sporda Güdülenme
Sporcuyu harekete geçiren, sporcuyu yönlendiren, ortaya koyacağı çabayı ve sebatı belirleyen süreçleri anlamak sporcunun performansını tahmin edebilmek için önemli görülmektedir. Güdülenme, bireyin çabasının yönü ve yoğunluğunu gösterir. Sporda güdülenme, güdülenmenin iki önemli öğesine odaklanmaktır. Bu öğeler çabanın yönü ve çabanın yoğunluğudur. Çabanın yönü, bireyin bazı durumları aramasını, istekli olmasını ve bu durumlara yaklaşmasını ifade ederken çabanın yoğunluğu ise bireyin belli durum için ne kadar çaba gösterdiğine, efor harcadığına işaret eder.
Güdülenme Türleri ve Güdülenmeme
Güdülenme içsel güdülenme, dışsal güdülenme ve güdülenmeme olarak üç kategoride ele alınmaktadır. Güdülenme türleri hem güdülenmenin miktarına (yani ne kadar güçlü olduğuna) hem güdülenmeyi sağlayan tutum ve kaynakların farklılaşmasına, hem de yaratacağı duygusal sonuçlara bağlı olarak sınıflandırılmıştır.
İçsel Güdülenme
İçsel güdülenme sonucu bir branşa katılım gösteren birey için en önemli unsur aktivitenin ilgi çekici ve eğlenceli olmasıdır, ancak bu sayede davranışın sürdürülmesi mümkündür. İçsel güdülenme, bireyin herhangi bir dışsal ödül olmaksızın, aktiviteyi ilgi çekici bulduğu ve branşın kendisinden haz aldığı için devam etmesini anlatır. İçsel güdülenme, bireyin içinden gelen, psikolojik özelliklerinden kaynaklanan etkiyi yansıtmaktadır, dolayısıyla içsel olarak güdülenmiş sporcuların kendilerini yönetebilme becerileri vardır.
Dışsal güdülenme
Bireyin dışsal ödülleri almak ya da cezadan kaçınmak için belli davranımlarda bulunması dışsal olarak güdülendiğinin göstergesidir. Dışsal güdülenme, davranışın bir sonuç için gerçekleştirildiği güdülenme çeşididir. İçsel güdülenmenin aksine, dışsal güdülenmede davranışın kendisi ana etken değil, aracı fonksiyona sahiptir. Dışsal güdülenme, bireyin dışındaki diğer insan ya da otoritelerden gelen, olumlu ya da olumsuz etkileri bulunan, maddi ödül ve pekiştireçleri içeren güdülenme türüdür. Dışsal güdülenme, kontrollü güdülenme olarak da adlandırılmaktadır.
Güdülenmeme (Amotivasyon)
Bireyler, bir alanda kendilerini yetersiz hissettiklerinde, o işi yapacaklarına dair güvensizlik yaşadıklarında, olayları ve durumları kontrol edemeyeceklerini düşündüklerinde eyleme geçmemeyi tercih ederler. Çünkü bireyler davranışları ile davranışlarının sonuçları arasında bağ kuramadıkları durumlarda yetersizlik duygusu yaşarlar ve olayların kendi kontrollerinde olmadığını hissederler. Bu yönüyle, güdülenmeme öğrenilmiş çaresizlikle de ilişkilendirilmektedir Sporcu; davranışlarının dışsal olarak kontrol edildiğini, performanslarının rakiplerine bağlı ve yeteneklerinin sınırlı olduğunu hissettiklerinde güdülenmeleri zayıflayacaktır.
İçsel Güdülenme
• Sporcu kendini geliştirmek, becerilerde ustalaşmak için çaba gösterir.
• Sporcunun göreve odaklanması daha kolay, dikkat dağınıklığı daha azdır.
• Sporcunun güdülenmesinde dalgalanmalar (iniş-çıkışlar) daha az olur.
• Sporcu hata yaptığında daha az stres yaşar ve korkuya kapılmaz.
• Sporcunun özgüven ve öz yeterliği zarar görmez. • Spora katılımdan aldığı haz ve memnuniyet fazladır.
• Sporcunun davranışları ve performans kontrolü kendilerindedir, dolayısıyla düşündüklerini davranışa dönüştürmekte zorlanmazlar.
• Performansını diğer
sporcular ile kıyaslanmaktan ziyade, kendi geçmiş performansıyla kıyaslamayı
tercih eder.
Dışsal Güdülenme
•Dışsal güdüler, sporcunun davranışını kontrol eder.
• Performansının diğerleriyle kıyaslanması sporcuda baskı ve stres yaratır.
• Sporcunun göreve olan ilgisi zamanla azalabilir.
• Sporcu başarısızlıkla başa çıkmakta zorluk yaşayabilir.
• Dışsal ödüller sporcunun yeteneği hakkında gerçekçi bilgi sağlamayabilir, çünkü sporcu ödül alamadığında kendini yeteneksiz olarak görebilir.
• Zaten içsel olarak yapılan bir davranış için
ödül verildiğinde, ödül sporcu için anlamlı gelmeyebilir.
Spora Katılım Güdüleri
Katılım güdüsü, bireylerin fiziksel aktivite ve spora katılımı başlatmak, sürdürmek ve sonlandırmak ile ilgili nedenleri ifade etmektedir. Spora katılım güdüleri konusunda yapılan çalışmalarda sıklıkla “Spora Katılım Güdüsü Ölçeği” kullanılmaktadır.
Her sporcunun farklı nedenlerden dolayı spora
başladığı, sürdürdüğü ve katılımı sonlandırdığı; bu nedenlerin bir kısmının içsel
güdülerden (eğlenme, yeni şeyler öğrenme, beceri geliştirme gibi), bir kısmının
ise dışsal güdülerden (ödül, sağlığın korunması, fiziksel görünüm)
kaynaklandığı bilinmektedir.
Spora katılım güdüleri konusundaki literatür
incelendiğinde; bu güdülerin bireyin spor deneyimine, cinsiyete, spor branşına
ve hedef yönelimlerine bağlı olarak farklılık gösterdiği anlaşılmaktadır.
En temel spora katılım güdüleri “başarı/statü”, “fiziksel uygunluk”, “enerji harcama”, “takım üyeliği”, “arkadaşlık“, “eğlence”, “yarışma”, “beceri gelişimi” ve “aktif olma” güdüleridir. Spora katılım konusunda sadece güdülerin etkili olmadığı, durumsal ve çevresel faktörlerin de önemli olduğu bilinmektedir. Spora katılım güdülerinin spor türüne göre (bireysel sporlar/ takım sporları) farklılaştığı da bilinmektedir. Spora katılım güdüleri kız ve erkek çocuklar açısından da farklılık göstermektedir. Yaşın ve yarışma statüsünün ilerlemesiyle beraber spora katılım güdülerinin daha çok yarışma, başarı kazanma ve statü elde etmeye doğru değiştiği gözlenmektedir.
Spora Bağlanma ve Öncelleri
Spora bağlanma, bireyin spora katılımını sürdürmesi
konusunda, arzularının ve kararlarının yerini tutan psikolojik yapı olarak
bilinmektedir.
Katılım seçenekleri
Katılım fırsatları; Bireysel yatırım, Sosyal zorlamalar, Sosyal destek=Spordan haz alma= Spora bağlanma= Davranış Süre / Sıklık.
Katılım Seçenekleri; Yarışma içeren aktivitelerin ve spora katılımın birey için ne denli çekici olduğunu anlatmaktadır.
Katılım Fırsatları; Katılım fırsatları, sadece spora katılımın sonucu elde edilen imkanları ifade
etmektedir.
Bireysel Yatırım; Bireysel yatırım, sporcunun, spora katılım için ödediği bedelleri anlatmaktadır.
Sosyal Zorlamalar; Sosyal zorlamalar, spora katılımı zorlayan sosyal beklenti ve normları anlatır,
sporcu bu sosyal baskılardan ötürü kendini spora devam etme konusunda zorunlu
hisseder.
Sosyal Destek; Bireyin, spora katılım ve devam etme konusunda diğer önemli kişilerden gördüğü
destek ve teşvik edici davranışları ifade etmektedir.
Spordan Haz Alma; Spora katılımın sürdürülmesinin temel koşulu spora katılım aracılığıyla
sağlanan hazdır.
Bireyin spordan aldığı haz katılım seçenekleri, katılım fırsatları, bireysel yatırım, sosyal zorlamalar ve sosyal destek parametrelerine bağlıdır. Sporcu, spora katılım sayesinde elde ettiklerinin (haz, başarı, statü) ödediği bedelleri karşıladığını hissettiği sürece katılımı sürdürecektir. Spora katılımları antrenör, ebeveyn, eş, ya da arkadaşları tarafından desteklenen çocuklar spora devam etme konusunda daha isteklilerdir.