Spor psikolojisi
Spora katılımı ve performansı etkileyen ve spora katılımdan ve performanstan etkilenen psikolojik ve zihinsel faktörlerin incelenmesi ile ilgili çalışma alanıdır.
Amerikan Psikoloji Derneği (APA) ile uluslararası
birçok literatür “spor, egzersiz ve performans psikolojisi” ifadesini
kullanmaktadır.
Uygulamalı Spor Psikolojisi Geliştirme Derneği’nin (AAASP) tanımına göre: Spor psikolojisi; “ Spora katılımı ve performansı etkileyen ve spora katılımdan ve performanstan etkilenen psikolojik ve zihinsel faktörlerin incelenmesi ile ilgili çalışma alanıdır.
Spor psikolojisi çalışmalarının genelde iki amacı bulunmaktadır. Bunlar:
• Psikolojik faktörlerin bireyin fiziksel performansını nasıl etkilediğini anlamak.
• Spor yapmanın
bireyin psikolojik gelişimine, sağlığına ve psikolojik iyi olma haline etkisini
anlamaktır.
Spor psikolojisi çalışmaları psikolojik faktörlerin fiziksel
performansa, fiziksel performansın da psikolojik faktörlere etkisinin ne/neler
olduğunu anlamayı amaçlamaktadır.
Spor psikolojisinin belli başlı 20’den fazla konusu
olduğunu söylemek mümkündür.
Sporda Bireysel Farklılıklar,
Zihinsel ve Duygusal Kontrol
• Kişilik ve psikolojik değerlendirme
• Kendine güven ve yeterlik
• Stres • kaygı
• Uyarılmışlık
• Dikkat ve konsantrasyon
Motivasyon (Güdülenme) Sporda Performans Artırmada Psikolojik Teknikler
• Hedef belirleme
• İmgeleme
• Gevşeme teknikleri
• Performans rutinleri
• Kendinle konuşma
Sporun Sosyal Psikolojisi Özellikleri
• Koç-sporcu-takım iletişimi
• Liderlik
• Grup dinamiği
• Saldırganlık
Sporcuların Psikolojik Sorunları
• Spor yaralanmalarının psikolojisi
• Spor yaralanmalarının rehabilitasyonunun psikolojisi
• Tükenmişlik
• Yeme bozuklukları
• Alkol ve madde kullanımı
•
Sporculuk kariyerinin sonlanması
Yeme bozuklukları, alkol ve madde kullanımı gibi
konular spor psikolojisi kitaplarında daha az sıklıkta karşılaşılan konulardır.
Sporcunun kendisini sürekli yorgun, bitkin hissetmesi,
çevresindekilerden uzaklaşma, yarışma isteğini yitirmesi, sporu bırakmasının
kendisi için en iyi karar olacağını düşünmeye başlaması onun “tükenmişlik”
yaşadığına işaret etmektedir.
Spor psikolojisinin ortaya çıkış tarihi olarak 19.yy’ın sonları ile 20. yy’ın başları gösterilmektedir. Özellikle 1800’lü yılların sonlarında Kuzey Amerika’da odaklanılan çalışmalar reaksiyon zamanı, eşik belirlenmesi, duygu ve dikkat gibi fiziksel ve fizyolojik konuları içermekteydi. 1898 yılında ABD’de Norman Triplett’in yaptığı deney spor psikolojisinde yapılan ilk deney olarak kabul edilir. Spor ortamı gibi ortamlarda aynı işi yapan diğerlerinin bulunması durumunda kişinin çabasını (eforunu) artırmasına Triplett “Sosyal Kolaylaştırıcı” adını vermiştir.
Colleman Griffith, Birleşik Devletlerde
spor psikolojisinin “babası” olarak bilinir. 1925 yılında
Illinois üniversitesinde ilk spor psikolojisi laboratuvarını kurmuştur.
Akademik bir disiplin olarak spor psikolojisinin temelleri 1939 yılında
Franklin Henry tarafından atılmıştır.
Avrupa’da spor psikolojisi ile ilgili ilk
yazı 1801 yılında yayınlanan futbolun psikolojisiyle ilgili bir metindir.
Spor psikolojisi tarihinde İngiltere’de Viktorya
döneminin (1819-1901) önemli bir yeri olduğuna inanılmaktadır.
Eski Doğu Avrupa ülkelerinde İlk araştırma
makaleleri de A.C. Puni ve P.A.Roudik tarafından 1920’li yılların başında
yazılmıştır.
Ülkemizde 1943-44
yıllarında İstanbul’da bugünkü adıyla Robert Kolejde beden eğitimi
öğretmenliği yapan İlhami Polater’in Ulus Gazetesinde spor psikolojisi ile
ilgili yazılar yazdığı bilinmektedir. 1973 ve 1974 yılında Lütfü Öztabağ
spor psikolojisi ile ilgili iki kitap kaleme almıştır (spor psikolojisi ve
antrenörlük psikolojisi başlıklarıyla). Türkiye’de yüksek lisans ve doktora
düzeyinde spor psikolojisi çalışmaları 1979 yılında Ege Üniversitesi’nde
başlamıştır. Prof. Dr. Süleyman Çetin Özoğlu bu çalışmaları başlatan kişidir.
İlk spor psikolojisi laboratuvarı 1991 yılında psiko-motor laboratuvar adı
altında Dr. Ziya Koruç tarafından Hacettepe Üniversitesi’nde kurulmuştur. Spor
psikolojisi ile ilgili uluslararası kongre 1997 yılında Mersin Üniversitesi tarafından
düzenlenmiştir. Günümüzde birçok üniversitede spor bilimleri kapsamında
lisansüstü düzeyde spor psikolojisi çalışmaları yapılmaktadır.
Spor psikologlarının birbiriyle ilişkili üç temel görevi bulunmaktadır. Bunlar:
• Araştırma • Eğitim • Danışmanlık görevleridir