1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı; İflasa Giden Süreç

 

 OSMANLI-RUS SAVAŞI

1877-1878 Osmanlı-Rus savaşıyla Osmanlı Devleti topraklarının üçte birinden fazlasını kaybetmiş idi. Bu tarihten sonra imparatorluk bünyesinde, sosyal ve ekonomik koşullar değişti. Devletin çöküşünün nedenleri daha önceki nedenlerden farklı bir zemine doğru sürüklenmeye başladı. Bu nedenlerin başında ise imparatorluk sınırları içinde gayrimüslim nüfus olarak sadece Rum ve Ermeniler kalmış, Tanzimat ile başlayan politik ve hukuki değişim kendisini bütün sahalarda göstermeye başlamıştır.[1] 1854-1874 dönemindeki askeri harcamaların tutarı 10.847.000 lira olup bu dönem borçlarının sadece %4,4’ünü teşkil etmiştir. 1886-1903 döneminde yapılan borçlanmalarda önemli oranda azalış olmasına rağmen harcama kalemlerinde her hangi bir değişme olmamıştır. [2] Dış borçlar Osmanlı İmparatorluğu’nun dış ticaret hacminin genişlemesine de katkıda bulundu. Başlangıç yıllarında bu katkı ithalattaki genişlemenin borçlarla finanse edilmesi şeklinde oldu. Daha sonra Duyun-ı Umumiye İdaresi kendisine bırakılan vergi gelirlerinin oluştuğu tarımsal üretimi genişleterek topladığı fazlayı çoğaltmak istediğinden, tütün ve ipek kozası gibi ürünlerin üretim ve ihracı gibi konularla ilgilenmeye başladı.[3] Duyun-ı Umumiye İdaresinin teşkiliyle Avrupalılarca yürütülen nüfuz politikası yeni bir canlılık kazanmıştır. Yabancılar, Anadolu, Rumeli, Suriye ve Lübnan’da imtiyazlar alarak demiryolları, limanlar, bankalar, sigorta şirketleri, telefon ve elektrik santralleri ve maden işletmeleri gibi büyük kar getiren tesisleri kurmuşlardır.[4]

Tablo: 9 Osmanlı Borçlarının Dönemi ve Miktarı

Dönem	İstikraz Adedi	Borçlanılan	Ele Geçen para (Altın Lira)
Abdülmecit (1854-1861)	4	16 milyon	8 milyon
Abdülaziz (1861-1875)	12	227 milyon	121 milyon
Abdülhamit (1875-1909)	18	113 milyon	77 milyon

 Kaynak: Ulaş Kipal-Özgür Uyanık, age., s.22.

Yukarıdaki Tablo 9’a göre; 1854 yılında başlayan dış borçlanma süreci 1909 yılına kadar devam etmiş ve bu dönemde 34 kere alınan borçların genel toplamı 256 milyon liraya ulaşmıştır. Dış borçlanma konusunda daha önce karşılaştığı güçlüklerin üstesinden gelen Osmanlı Devleti, 24 Ağustos 1854 yılında Londra’dan 3.000.000 milyon İngiliz lirasını almayı başardı. 1-13 Mart 1862 yılına kadar “kaime” basımına devam edildi ve ayda 60.000 keselik 10.20,50,100, kuruşluk “kaimeler” İstanbul’da dolanıma sunuldu.[5]Abdülhamit döneminde ihracat 1878-1879’da 839,6 milyon kuruştan 1907-1908’de 1,9 milyar kuruşa çıkarak %100’lük bir artış göstermiştir.[6] Buna rağmen bu dönemde alınan borçların artarak devam ettiği ve yapılan çalışmalara rağmen bütçede ciddi açıkların devam ettiği görülmektedir.

Osmanlı Devleti’nin borç alma konusundaki direncinin kırılmasında Kırım Savaşı’nın etkisi büyük olmuştur. Savaş harcamalarını karşılamak için, “Devlet-i Aliye” 1854’te dış borç alımına girmiştir. 1877 yılında Osmanlı Devleti borçlarını ödemeyecek duruma gelinceye kadar alınan borçların dökümü şöyledir (Tablo:10).[7]

Tablo: 10 Osmanlı Devleti Borç Tarihi, Borç Veren Bankalar, Faiz ve Borç Miktarları

Borç Tarihi	Borç Veren	Borç Miktarı	Faiz	İhraç Fiyatı
1853	Fransa ve İngiltere	5.000.000 Sterlin	%4	-
1854	Palmer ve Ort.Schmid ve Ort.	5.000.000 Sterlin	%6	%80
1858	Deu. Palmer ve Ort.	5.000.000 Sterlin	%6	%76
1860	Mires	400.000.000 Frank	%6	%53 ¾
1862	Osmanlı Bankası	200.000.000 Frank	%6	%68
1863	Osmanlı Bankası	200.000.000 Frank	%6	%68
1865	Osmanlı Bankası	150.000.000 Frank	%6	%66
1865	Credit Generale, Fransa	40.000.000 Sterlin	%5	%50
1869	Comptoir d’escompte	535.555.500 Frank	%5	%54
1870	Baron Hirsch	792.000.000 Frank	%3	%32 1/8
1871	Ceredit Generale Ottoman	5.700.000 Osm. Lirası	%6	%73
1872	Ceredit Generale Ottoman	278.155.000 Frank	%9	%98 ½
1873	Ceredit Generale Ottoman	11.465.555 Osm. Lirası	%5	%55
1873	Credit General ve Credit   Mobilier	694.444.500 Frank	%6	%54
1874	Osmanlı Bankası	1.000.000.000 Frank	%5	%43
1877	Osmanlı Bankası	5.000.000 Sterlin	%5	%52

  Kaynak: Tevfik Çavdar, Türkiye ekonomisinin Tarihi, s.57.

Bu tarihte (1877) borç toplamı 190.997.980 İngiliz lirasına erişmiştir. Bunun faizi 61.803.905 İngiliz lirasıydı. Böylece borç ve faiz toplamı 252.801.885 İngiliz lirasına eşit olmuştur. Osmanlı Devleti borçlarını ödeyemediğinden iflasını vermek zorunda kalmıştır.

 

---

[1] Çağlar Keyder, Memalik-i Osmaniye’den Avrupa Birliğine, İletişim Yay, İstanbul 2003, s.29-30.

[2] Önsoy, age., s.298.

[3] Yahya S. Tezel, Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi, Tarih Vakfı Yurt Yay, 5 Baskı, İstanbul 2002, s.84.

[4] Önsoy, age., s.306.

 

[5] Belin, age., s.475.

[6] Shaw, age., s.290.

[7] Tevfik Çavdar, Türkiye Ekonomisinin Tarihi (1900-1960), İmge Yay, İstanbul 2003, s.56-57.